CTB: Corpora, Tekstedities en Bronnen
Het CTB werd opgericht in 2000 als het Centrum voor Teksteditie en Bronnenstudie. Anno 2025 werd aan het acroniem een nieuwe invulling gegeven, gebaseerd op de drie pijlers van onze werking: Corpora, Tekstedities en Bronnen. Het CTB is de afdeling voor digitale documentatie van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL). Het CTB verricht fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek in de disciplines van de editiewetenschap, de teksteditie, de dialectologie en het onderzoek van historische corpora. Speciale aandacht gaat daarbij naar het gebruik van digitale techniek binnen talig onderzoek. CTB is op dit gebied een uniek instituut in België, en is internationaal ook een koploper.
CTB ontwikkelde zich doorheen de jaren tot het expertisecentrum in Vlaanderen op het gebied van de teksteditie en de editiewetenschap. Het is een internationaal gewaardeerde voortrekker geworden op het vlak van het innovatief en geavanceerd gebruik van ICT en teksttechnologie in het onderzoek.
Belangrijkste activiteiten
Een belangrijke component is het DALF-project – Digital Archive of Letters in Flanders – dat een theoretisch en technisch raamwerk ontwikkelt op basis van XML (eXtensible Markup Language) en TEI (Text Encoding Initiative) voor de bouw van een corpus van gecodeerde beschrijvingen en transcripties van brieven, met een sterke focus op de correspondentie van Vlaamse auteurs uit de negentiende en twintigste eeuw. Uit deze tekstbase kunnen probleemloos geannoteerde lees- en studie-edities gegenereerd worden (online, of op papier) van de opgenomen correspondenties. Die bevoorraden zowel taal- en literatuurwetenschappers als historici en andere wetenschappers met belangrijke gegevens omtrent het leven en werk van de correspondenten, het literaire, politieke en historische klimaat waarin ze zich bevonden. Tezelfdertijd kunnen (socio)linguïsten, historische taalkundigen, taalgeografen en linguïsten geïnteresseerd in diachroon en synchroon onderzoek zeer rijke datasets genereren uit de textbase. Een dergelijk corpus kan de basis vormen voor (vergelijkend) stijlonderzoek, statistisch onderzoek en lexicologie. Centraal hierbij staat de documentarchitectuur en de consistente codering van het corpus die door de DALF DTD worden gegarandeerd. Waar mogelijk wordt de correspondentie ook gedigitaliseerd en opgeslagen als beeldbestand met de nodige meta-informatie die de preservatie, toegankelijkheid en uitwisselbaarheid van de bestanden optimaal garandeert. Op die manier draagt CTB bij aan de digitalisering van het erfgoed, en werkt complementair en in goede samenwerking met de verschillende (literaire), al dan niet privaatrechtelijke archieven die hiervoor vaak niet de nodige expertise hebben. De uit het DALF-project voortgekomen DALF guidelines for the description and encoding of modern correspondence material worden onder andere gebruikt voor de codering en uitgave van correspondentie in verschillende instellingen, instituten en onderzoekscentra.
Naast de brievenedities focust CTB op het blootleggen van het genealogisch proces van poëzie en proza. Een fijnmazige annotatie en typologie van correcties en varianten tussen manuscript, typoscript, drukproeven en opeenvolgende drukken laat toe om deze varianten op een aanschouwelijke manier te tonen in een digitale varianteneditie. Ook hier zetten we in op de maximale ontsluiting van gedigitaliseerd bronnenmateriaal door het doorgedreven gebruik van metadatastandaarden in de beeldtechnologie, zoals IIIF (International Image Interoperability Framework). Deze open set van standaarden laat toe om digitale afbeeldingen via metadata te verrijken en te delen.
Tenslotte vervult CTB door de aanleg en verrijking van digitale taalcorpora een belangrijke doelstelling van de KANTL, namelijk het ontsluiten en bewaren van Vlaams talig erfgoed.
Een nieuwe start voor CTB
Na de doorstart van CTB in 2024-2025 en de daarmee gepaard gaande naamsverandering (Corpora, Tekstedities en Bronnen), wil de afdeling voor digitale documentatie van de KANTL voortbouwen op de in het verleden opgebouwde expertise. Bestaande digitale bronnen werden gevaloriseerd en verduurzaamd; er wordt intensief gewerkt aan de publicatie van de meer dan 8000 brieven uit het Gezellearchief, een uitgebreide varianteneditie van Maurice Gilliams' Elias of het gevecht met de nachtegalen zag het licht, en er staan nieuwe prozavariantenedities in de steigers. In de toekomst wil het CTB zich tevens blijven inzetten voor de bewaring en ontsluiting van talige bronnen door middel van het publiceren van bibliografieën, taalkundige databanken en door het rapporteren van onderzoeksresultaten rond taal en literatuur in samenwerking met partnerorganisaties.
